1) Nesnel Yargı Bildiren Cümleler: Bu cümlelerde, cümlenin ilettiği yargı, kişiden kişiye değişmez. Herkes için aynıdır. Anlatılanlar; ölçülebilir, kanıtlanabilir nitelikteki kesin gerçekler­dir. Üzerinde yorum yapılamaz, beğenip beğenmeme söz konusu olamaz.

* İç Anadolu Bölgesi'nde yazlar sıcak geçer.

* Lise giriş sınavlarında yüz soru soruldu.

2) Öznel Yargı Bildiren Cümleler: Cümlenin ilettiği yargı, kişiden kişiye değişebilir; yargıyla ilgili yorum yapılabilir, beğenip beğenmeme söz konusu olabilir.

* Bu sınavdaki sorular, öğrenci seviyesini net olarak belirleyecek nitelik­te değil.

* Antalya, dünyanın en güzel kentlerinden biridir.

* Çocuk, futbolda oldukça başarılı

3) Neden - Sonuç Cümleleri: Böyle cümlelerde, birden fazla yargı vardır. Yargılar, birbirine neden-sonuç ilişkisiyle bağlıdır. Yani yargılardan biri nedeni, diğeri de bu nedene bağlı olarak ortaya çıkan sonucu anlatır.

* Televizyonu çok yakından izlediğinden gözleri bozulmuş.

* Acele ettiği için eli ayağına dolaşıyor.

Cümlede neden - sonuç ilgisi "nedeniyle, yüzünden, için" gibi kelimeler veya "-den" ekiyle kurulur.

4) Amaç - Sonuç İlişkili Cümleler: Bir şeyin yapılmasının amacı, başka bir cümlede belirtilir.

* Derse zamanında yetişebilmek için erken çıktım. (Erken çıkmaktaki amacı, derse zamanında yetişebilmektir.)

* Bu yemekleri, sizi doyurmak için hazırladım. (Yemek hazırlamaktaki amacı sizi doyurmaktır.)

"İçin" edatı "neden - sonuç" veya "amaç - sonuç" ilişkisi kurabilir. Bu kelime, cümleye "nedeniyle, yüzünden" anlamını veriyorsa"neden -sonuç" ilişkisi; "amacıyla" anlamını veriyorsa "amaç - sonuç" ilişkisi l kazandırır.

5)  Karşılaştırma Cümleleri: İki veya daha fazla kavram, varlık, olay, düşünce, sistem, kişinin ben­zer ya da farklı yönlerini ortaya koyarak onların birbirine göre durumunu belirten cümlelere karşılaştırma cümleleri denir.

* Sinemanın olanakları, tiyatrodan daha fazladır.

* İnsan ruhunu, romandan çok tiyatro etkiler.

* Çocuk, babasından hızlı yürüyor.

* Zaman, paradan değerlidir.

6) Tanım Cümleleri: Bir şeyin ayırıcı özelliklerini açıklayarak onun ne olduğunun belirtilmesidir. Yani "...........nedir?" sorusunun cevabı olan cümleler, tanım cümleleridir.

Tanım cümleleri genellikle "-dır" eki veya "denir" yüklemini içerir. Bu cümleler öznel veya nesnel anlatımlı olabilir.

* Televizyon, zamanımızı boşa harcatan bir iletişim aracıdır. (Öznel ta­nım)

* Zamanı ölçmeye yarayan araca saat denir. (Nesnel tanım)

7) Betimleme Cümleleri: Betimleme, kelimelerle resim yapma işidir. Yazar veya konuşmacı du­yulara seslenir. Gözümüzün önünde bir manzara oluşturmaya uğraşır. Bu­nu yaparken benzetmelerden yararlanılır.

* Eski ve çürük kapı büyük bir gürültüyle açıldı.

* İri, kemikli ve pençe gibi ellerini omzumda hissettim.

* Ağaçlardaki sarı sarı, olgun olgun armutları görünce gözleri yuvaların­dan fırladı.

8) Doğrudan Anlatım Cümleleri: Birinin sözünü veya cümlesini değiştirmeden alıp kendi cümlemizin içinde kullanma işidir:

* "Peki, akılsız iseler hangi yoldan gidecekler?" diye soracağınızı tah­min etmiyorum.

* "İnsan aklı doğayla savaş halindedir." diyor bir düşünür.

* Andre Gide, son yıllarında, "Artık yaşlandım galiba, anlayamıyorum yeni yazarları." diye yakınıyordu.

9) Dolaylı Anlatım Cümleleri: Birinin sözünü, kendi cümlemizin akışına uydurarak anlatımımızda kul­lanma işidir.

* Akılsız insanların hangi yoldan gideceklerini soracağınızı tahmin etmi­yorum.

* Sait Faik de her şeyin insanı sevmekle başladığını söyler.

* Nurullah Ataç, hastalıkta ağrıları dindiren en iyi ilacın şiir olduğunu, bo­yuna şiir okuduğunu söylüyor.

10) İhtimal (Olasılık) Cümleleri: Bir olayın, oluşumun izleyeceği gidişi, sonucu önceden kestirmeye ça­lışarak ulaşılan yargıdır.

* "Derslerine çalıştı, sınavları kazanabilir." cümlesinde öğrencinin dersle­rine çalışmasından dolayı sınavları kazanacağı tahmin edilmiştir.

* Artık o da gerçekleri anlamıştır.

* Telefon eden o olabilir.

11) Öneri Cümleleri: Bir işin yapılması ya da yapılmamasıyla veya gerçekleştirilip gerçekleştirilmemesiyle ilgili teklif sunan cümlelerdir.

* Bu alanda iz bırakmak istiyorsanız öz­günlüğe önem vermenizi öneririm.

* İsterseniz bu kitabı okuyun.

* Ders çalışırken müzik dinlemeyi deneyebilirsiniz.

12) Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri: Bir olay veya kişiyle ilgili değişik sebeplerden dolayı önceden edindiği­miz olumlu ve olumsuz düşüncelerimizi içeren cümlelerdir.

* Yıllarca ders alsa da yüzmeyi asla öğrenemez.

* Bu işler, senin başına çok sorun çıkaracak.

* Sen hiçbir işi başaramazsın.

13) Varsayım Cümleleri: Gerçekleşmemiş bir durumu gerçekleşmiş gibi kabul ederek görüş bil­diren cümlelerdir.

* Farz edelim ki oraya gittiniz.

* Tut ki istediğin oldu, bu seni mutlu ede­cek mi?

* Düşün ki şimdi baban buraya geliyor, ne yapardın?

* Farz et ki bir sürü balık yakaladın, ne yapardın?