Dilin bir iletişim aracı olduğu herkesçe bilinen bir gerçektir. Sözcükler bir dilin temel taşlarıdır. Konuşurken ya da yazarken hep sözcüklerden yararlanırız. Bu yüzden sözcüklerin anlamlarını çok iyi bilmemiz gerekir. Kullandığımız sözcüklerin anlam özelliklerini yeterince bilmiyorsak, anlatımlarımızda belirsizlik veya yanlışlıklar olur.
Türkçe, çok anlamlılık bakımından oldukça zengindir. Bir sözcüğün birden çok anlamda kullanıldığını, yazılı ve sözlü anlatımlarda hepimiz görmüşüzdür. Anlamını çok iyi bildiğimiz bir sözcük farklı cümlelerde hiç bilmediğimiz anlamlarda kullanılabilir.
El sözcüğünü ele alalım:
El sözcüğünün gerçek anlamı, "kolun bilekten parmak uçlarına kadar olan, tutmaya ve iş yapmaya yarayan bölümüdür."
"Elimi kapıya çarptım." cümlesinde el sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
"Eren'in eliyle ona mektup gönderdim." Bu cümlede ise el sözcüğü, bildiğimiz anlamın dışında bir anlamda kullanılmıştır.
İşte sözcüklerin kullanıldıkları yerlere göre kazandıkları anlamlara gerçek, mecaz, terim ve yan anlam denir.
Gerçek (Temel) Anlam:
Bir sözcüğü okuduğumuzda veya duyduğumuzda aklımıza gelen ilk anlama gerçek anlam denir.
Aç sözcüğü, yemek yeme ihtiyacı olan anlamındadır; tokun karşıtıdır.
"Dün akşamdan beri açım." cümlesinde aç sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
Ateş sözcüğünün gerçek anlamı, yanıcı cisimlerin tutuşmasıyla beliren ısı ve ışıktır.
"İzciler kamp ateşinin etrafında toplandılar." cümlesinde ateş sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
Çocuk sözcüğünün gerçek anlamı, küçük yaştaki oğlan veya kızdır.
"Kapının önünde ağlayan çocuğun başını okşadı." cümlesinde çocuk sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
Mecaz (Değişmece) Anlam:
Bir sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak başka bir anlamda kullanılmasına mecaz anlam denir.
"Ne aç insan, istiyor ki bütün dünya benim olsun." cümlesinde aç sözcüğü gözü doymaz anlamında kullanılmıştır.
"Böyle davranarak kendinizi ateşe atıyorsunuz." cümlesinde ateşsözcüğü tehlike, felaketyerine kullanılmıştır.
"Kırk yaşına gelmiş, ama daha çocuk." cümlesinde yaşına uygun davranışta bulunmamak anlamıyla kullanılmıştır.
|